Alopecia diffusa

Een voor veel mensen bekend verschijnsel is een onverwachte overmatige haaruitval. Er is dan mogelijk sprake van tijdelijk haarverlies of 'effluvium'.

De haaruitval vindt dan plaats over de hele hoofdhuid en niet, zoals bij alopecia areata, pleksgewijs. Men spreekt dan van ‘alopecia diffusa’.

Alopecia diffusa (diffuse kaalheid) kan het gevolg zijn van een ernstige ziekte met hoge koorts, of het contact met hoge doses van middelen zoals thallium (rattengif), vitamine A en retinoïden (van vitamine A afgeleide middelen die worden gebruikt bij de behandeling van leukemie). Ook kunnen nogal wat geneesmiddelen tegen kanker kaalheid veroorzaken. Kaalheid kan ook het gevolg zijn van onvoldoende werking van de schildklier of hypofyse, of zelfs van zwangerschap. De haaruitval kan drie of vier maanden na de ziekte of andere aandoening, doorgaan. De haaruitval is meestal tijdelijk en het haar groeit weer aan.

Vaak weet de patiënt al dat er sprake is van een ziekte en dat de medicijnen die worden gebruikt, haaruitval kunnen veroorzaken. Soms is de haaruitval het eerste signaal dat er iets aan de hand is. Stress of vitaminetekort spelen normaal gesproken geen rol bij deze vorm van kaalheid. Wellicht dat zeer extreme stress van invloed is. In Nederland is er over het algemeen geen vitaminetekort van betekenis voor alopecia diffusa.

De oorzaak van alopecia diffusa hoeft niet alleen in de huid te liggen maar kan ook een stofwisselingsstoornis zijn. Schildklierstoornissen, ijzergebrek (streng vermageringsdieet), intoxicatie met lood, narcose of contact met bepaalde planten zoals de paternosternoot, de mimosin en het kruidje-roer-me-niet kunnen haaruitval veroorzaken.

Behandeling van alopecia diffusa bestaat uit het aanpakken van de oorzaak. Dit betekent: het - indien mogelijk - aanpassen van het medicijngebruik, het verbeteren van het voedingspatroon of het vermijden van het contact met bepaalde stoffen of planten.

Na het bestrijden van de oorzaak zal de haargroei zich herstellen. Het is echter mogelijk - vooral als er sprake was van zeer sterke haaruitval - dat de haargroei niet volledig herstelt.

Haaruitval door medicijnen

Naast de meest bekende oorzaken voor haaruitval zoals alopecia androgenetica en alopecia areata, kan haaruitval ook veroorzaakt worden door genetische aanleg (erfelijkheid), hormonen, vermagering, schildklieraandoeningen, ijzergebrek, stress of als bijwerking van medicijnen. Als medicijnen de oorzaak zijn kan het haarverlies zowel tijdelijk als blijvend zijn.

Hoe kan een medicijn haaruitval veroorzaken?

Haar wordt geproduceerd in de haarfollikel. Vervolgens doorloopt het een haargroeicyclus. De cyclus bestaat uit verschillende fasen: een groeifase, vervolgens een overgangsfase (van zo’n twee weken) en een rustfase (van zo’n drie maanden). Hierna valt de haar uit. Na de rustfase wordt een nieuwe haar geproduceerd in de haarfollikel en begint de cyclus opnieuw. De groeifase kan vier tot acht jaar duren en bepaalt de lengte van het haar.
Meestal bevindt zich 80-90 procent van de haarfollikels in de groeifase en 10-15 procent in de rustfase.

Een geneesmiddel kan ervoor zorgen dat de haren versneld overgaan van de groeifase naar de rustfase, waardoor ze eerder uitvallen. Meestal begint de haaruitval twee tot vier maanden nadat het medicijn voor het eerst is ingenomen.
Bij bepaalde medicijnen zoals een chemokuur kan het haar al na enkele dagen uitvallen. Dan is de oorzaak dat de celwerking plotseling wordt gestopt waardoor er geen nieuwe haren meer worden gevormd. Bij hogere doses kan totale haaruitval optreden.

Hoe vaak komt het voor?

Hoe vaak de bijwerking haaruitval kan voorkomen staat netjes vermeld op de bijsluiter. Bij sommige medicijnen (een aantal chemokuren bijvoorbeeld) komt het zeer vaak voor. Eigenlijk altijd als deze medicijnen worden gebruikt. Bij andere medicijnen (bijvoorbeeld bepaalde schildkliermedicatie) komt het maar zeer zelden voor. Omdat namen als vaak of zelden niet zoveel zeggen, zijn er getallen aan verbonden.

• Zeer vaak betekent dat het bij meer dan 10% van de gebruikers van het medicijn voorkomt.
• Vaak betekent dat het bij tussen 1 tot 10% van de gebruikers van het medicijn voorkomt.
• Soms betekent dat het bij tussen 0,1 tot 1% van de gebruikers van het medicijn voorkomt.
• Zelden betekent dat het bij tussen 0,01 tot 0,1% van de gebruikers van het medicijn voorkomt.
• Zeer zelden betekent dat het bij minder dan 0,01% van de gebruikers van het medicijn voorkomt.
• Wordt alleen gemeld betekent dat het nog minder vaak voorkomt dan bij 0,01% van de gebruikers van een medicijn, maar het is niet bekend hoe vaak dit is.

Als je gaat zoeken van welke medicijnen bekend is of ze haaruitval veroorzaken, dan vindt je wel groepen zoals cytostatica, antistollingsmiddelen, bepaalde bloeddrukverlagers. Maar niet alle middelen uit die groep veroorzaken haaruitval, dus dan weet je nog niets. Of je bent bang om bepaalde medicijnen uit die groep in te nemen, terwijl die helemaal geen kwaad kunnen. Onderaan vind je daarom een lijst met alle medicijnen op naam en erbij vermeld hoeveel kans er is op de bijwerking haaruitval of alopecia.

Tijdelijk of blijvend?

Meestal gaat het haar weer groeien nadat het geneesmiddel is gestopt. Vaak is dit zo’n twee tot drie maanden erna. Maar bij sommige medicijnen herstelt de haargroei niet. Dit is bijvoorbeeld het geval bij chemotherapie met docetaxel (Taxotere®).

Is haaruitval als bijwerking te herkennen?

Dat is best lastig omdat er vaak een lange tijd zit tussen de start met een nieuw geneesmiddel en het uitvallen van het haar. Bovendien zijn er ook andere oorzaken van haaruitval zoals ziekte en stress.

Gelijk stoppen dan maar?

Als je een geneesmiddel gebruikt dat haaruitval kan veroorzaken en je krijgt ook last van haaruitval, dan is de verleiding groot om gelijk met het medicijn te stoppen. Maar overleg altijd eerst met je arts. Mogelijk zijn er andere medicijnen die je kunt nemen. Zomaar stoppen met bijvoorbeeld een middel tegen epilepsie is gevaarlijk. En van de ene op de andere dag stoppen met een antidepressivum kan zware bijwerkingen geven.

Onder deze link vind je een overzicht van de namen van de geneesmiddelen die haaruitval veroorzaken en daarbij de merknamen.Tevens staat erbij hoe vaak de bijwerking voorkomt bij gebruikers van het middel.

Met speciale dank aan Ineke Bourguignon-Slis voor het opstellen van de lijst en het beschrikbaar stellen van de tekst m.b.t. haarverlies bij medicijngebruik.